Aardrijkskunde. Wiskunde. Biologie. Gym. Nederlands. Engels. Duits. Geschiedenis. Stem & Expressie. Frans. Schei-
Wacht.
Stem & Expressie?
Hoe zou het zijn om vanaf de basisschool al te leren wat je stem is en hoe je die kunt gebruiken? Hoe je expressie kunt geven aan je gevoelens? Hoe je kunt zien of horen wat een ander voelt of bedoelt? Hoe je de moed vindt om je uit te spreken? Hoe je eerlijk kunt zijn zonder te kwetsen? Hoe je een idee overbrengt? Een verhaal vertelt? Hoe je luistert?
Hoe zou het zijn om van kinds af aan iets te begrijpen over communicatie, interactie, over de wereld om je heen, over de wereld in jezelf en in de ander?
En hoe moet dat er dan uitzien, zo’n lesje Stem & Expressie?
Welnu. Afgestemd op de leeftijdsgroep, zou er tijdens de les een greep gedaan kunnen worden uit de volgende elementen:
- Wat is mijn stem. En daar bedoelen we mee: wat is je echte, eigenlijke stem. De stem die je hebt zonder invloeden van buitenaf (opvoeding, familie, sociale omgeving) of van binnenuit (angst, onzekerheid, de wens je aan te passen). De stem die je hebt als je ontspant, als je jezelf toestaat volledig jezelf te zijn, de stem die, ongeforceerd en ongehinderd, uit je binnenste komt. Ontspanningsoefeningen kunnen helpen bij het vinden van die stem; bijvoorbeeld door op de grond liggen en de stem een tijdje laten ‘kraken’.
- Wat is jouw stem. Ieder mens heeft een unieke stem. Daar vinden we wel eens wat van, natuurlijk (Mooi! Afschuwelijk! Vreemd! Irritant!). Maar misschien kunnen we ook gewoon – zonder oordeel – naar iemand luisteren. Echt luisteren. En misschien ontdekken we zo wel wie iemand (eigenlijk) is.
- Spelen met je stem. Je stem – daar kun je heel veel mee. Meer dan veel mensen zelf vermoeden. Je kunt er rare, mooie, lelijke geluiden mee maken, je kunt er mee zingen, je kunt er mensen bang mee maken, laten lachen, je kunt er andere stemmen mee nadoen, je kunt nieuwe stemmen maken, je kunt er dieren mee nadoen, vliegtuigen, je kunt ermee commanderen, vleien, smeken, opbeuren, je kunt er muziek mee maken.
Leukste onderdeel van de les, lijkt ons! Spelenderwijs leren, en misschien zelfs leren spelen.
- Drama. Als je het hebt over expressie en emoties tonen, dan kun je niet voorbij aan acteren. Het is de ultieme manier om te ervaren wat
bepaalde emoties doen, hoe ze eruitzien, waar in je lichaam die emoties zitten en eruit willen, en wat jouw actie/emotie oproept of uitlokt bij een ander. En of het nu ‘gespeeld’ is of niet – als je emoties bij jezelf oproept om je rol waarachtigheid te geven, dan zijn dat nog altijd jóuw emoties; de (fysieke) actie/reactie wordt geloofwaardig als je toestaat dat emoties via je lichaam (en dus ook je stem) vertaald worden.
Acteren helpt je dus om bij je gevoel te komen en deze te kanaliseren. Bovendien is er nog een belangrijk onderdeel dat bij toneelspelen hoort, en wel het volgende:
- Tekstbehandeling. Je gaat een spreekbeurt houden. Hoe bereid je die voor? Hoe breng je het verhaal? Want dat is het. Je leert niet alleen een tekst uit je hoofd, je wil ook echt iets vertellen – toch?
Hoe deden de Grieken dat, en de Romeinen? Hoe brengen politici een verhaal? Hoe doet een leraar dat? Een dichter? Wat zijn de verschillende vormen van verhalen vertellen? En als je zelf iets vertelt, waar kun je dan op letten? Wat is je instelling, je boodschap, de emotie erachter, wat is je publiek? Een horrorverhaal vertellen bij het kampvuur aan kinderen van acht heeft waarschijnlijk een andere toon dan een debat voeren over mensenrechten in de Tweede Kamer. (Maar misschien ook niet!)
Bij tekstbehandeling kijk je eerst naar de inhoud van de tekst, en dan naar de achterliggende boodschap (als die er is) en de onderliggende emotie. Een acteur kan tijdens een voorstelling een alledaagse opmerking maken (‘De zout is op.’), maar de manier waarop hij dat zegt, kan een heel dramatisch spectrum suggereren of blootleggen. Tekst is emotie. Tekst is stem!
- Stemtraining. Behalve spelen met je stem (om te ontdekken wat de mogelijkheden zijn), kun je ook gerichter werken met en aan je stem. Je kunt leren om beter te praten; krachtiger, duidelijker, eigener. Daarvoor dienen bepaalde gewoontes en maniertjes wellicht aangepakt te worden, en moeten bepaalde angsten soms overwonnen worden.
Belangrijk is dat kinderen zich veilig voelen en zichzelf durven te zijn (ook als ze slissen of stotteren of als ze heel – heel - vals zingen).
- Zingen. Komt ook al aan bod bij spelen met je stem, maar verdient een eigen kader. Zingen verbindt je stem met muziek, en samen zingen verbindt je met anderen. Daarnaast is een lied een verhaal dat je vertelt, en kun je niet zonder emotie zingen (ja, dat kan, maar dat is als taarten bakken met cement). Want: stem is emotie! (Zelfs als je niet zingt, maar gewoon praat, zelfs als je een verslag uitbrengt aan je baas met de laatste kwartaalcijfers, zelfs als je even helemaal niks vindt of voelt – je stem verraadt alle gevoelens die je hebt, en niet hebt.)
Leren wat je stem is gaat hand in hand met leren wie je bent.
En waarom zouden we onze kinderen dat ontzeggen?
Wij denken dat kinderen die onderwijs krijgen zoals hierboven geschetst, volwassenen zouden kunnen worden die weten wat hun stem is en hoe ze die moeten gebruiken, die expressie kunnen geven aan hun gevoelens, die zien wat een ander voelt of bedoelt, die zich durven uit te spreken, die eerlijk zijn (zonder de kwetsbaarheid van de ander uit het oog te verliezen), die weten hoe ze een idee moeten overbrengen, een verhaal moeten vertellen, die luisteren.
Hoe zou de samenleving er uitzien als we allemaal meer begrepen over communicatie, interactie, over de wereld om ons heen, de wereld (de stem!) in onszelf en in de ander?
We zouden er allemaal betere stemacteurs door worden. Dat sowieso.
‘Stem & Expressie’ als vast onderdeel in het onderwijs?
Wij stemmen vóór!
Over de auteur:
Barnier Geerling is oprichter van Stemacteren.nl, spreekt zelf in en regisseert dagelijks voice-overs en stemacteurs.